STYL W SZTUCE NORSE cz. 1
|
Wikingowie – podróżnicy, zdobywcy i odkrywcy, otwarci na zewnętrzne oddziaływania pozostawili po sobie wiele zabytków, które pozwalają przynajmniej częściowo poznać ich zmysł estetyczny. Sztuka okresu Norse to przede wszystkim sztuka użytkowa - zachowane produkty kultury materialnej niemal każdego rodzaju: wzory ornamentacyjne widniejące na zachowanych do naszych czasów nagrobnych kamieniach, drewnianych fragmentach łodzi i sań, egzemplarzach broni i rynsztunku, ozdób, budowlach, szatach, gobelinach, pucharach jak i przedmiotach codziennego użytku. Trójwymiarowe ozdoby przeważnie mają postać wijących się zwierząt jak również motywów roślinnych wieńczących i podkreślających ważne elementy konstrukcyjne przedmiotów. Zachowany materiał daje jednak niepełny obraz istotnego rysu estetycznego zmysłu kultury Norse, gdyż niewiele zostało z takich dziedzin sztuki jak narracyjne sceny wyobrażane na tkaninach i malowane na drewnianych tarczach, czy tez rzeźbionych w drewnie elementach świątyń i domostw. Ponadto nieuchwytnym staje się również kolor- jego wyczucie, zestaw barw oraz symbolika, znaczenie przypisywane poszczególnym kolorom. Sztuka wikińska była witalna, pełna fantazji i niezależna, poszukiwała kontrastu, koloru i harmonijnego ruchu. Była to sztuka wyrafinowana, ale jej forma była rozumiana i ceniona. W dziełach wysokiej próby detal wykonany był równie starannie jak całość, a ornamentyka często w tak małej skali, że trzeba patrzeć z bardzo małej odległości, aby ją dostrzec. Do najczęściej stosowanych materiałów należą tekstylia i drewno, ale bardzo niewiele z tego się zachowało. Gobelin z grobowca Oseberg i wiele ozdobnych przedmiotów drewnianych, a także drzeworyty z drugiej połowy XI wieku, użyte ponownie jako budulec w kościele w Urnes w zachodniej Norwegii, dają nam pewne wyobrażenie o tym, co przepadło. W połowie X wieku (pomijając Gotlandię) zaczęto zdobić kamienie, czego przykładem jest np. kamień z Jelling Haralda Sinozębnego. Później pojawiło się wiele kamieni z ornamentyką, w Danii i Norwegii, ale najwięcej w Szwecji.  Kamień z Jelling w stylu Mammen  Kamień Hammars I (ok. VIIIw.) z Gotlandii www.vikinggotland.com/eng/places.shtml#4 Powszechnie stosowane były efekty reliefu (płaskorzeźby) powstające poprzez zestawienie różnych kolorów i materiałów jak również gra światłocienia na gładkich i zdobionych ornamentem płaszczyznach. Na klejnotach stosowano połączenie pozłacanego brązu ze srebrem lub niello (czarny związek siarczków srebra, miedzi i ołowiu wtapiany w wygrawerowane zagłębienia, rowki czy punkty). Strzemię mogło być wykonane na przykład z pokrytego wzorami srebra i miedzi skontrastowanymi z czarnym żelazem. Większe przedmioty z drewna i kamienia bardzo często były malowane. Znanych jest wiele przykładów śladów po farbach na tarczach, meblach, drążkach namiotowych, kamieniach runicznych, kawałkach budulca, itp. Zdobienia te wielokrotnie stanowiły uzupełnienie wzorów uprzednio wyrytych lub wykonanych w postaci płytkiego reliefu. Powszechnie stosowanymi kolorami były czarny, biały i czerwony, ale używano również brązu, żółci, niebieskiego i zielonego. Barwy te obecnie są zawsze wyblakłe i częściowo rozłożone. Ślady na ubiorach i meblach świadczą o tym, że te rzeczy również były często malowane. Do głownie używanych motywów zaliczyć należy przede wszystkim stylizowane wizerunki zwierząt, jak również motywy splecionych lub zwijających się wstęg, jak również węże i ptaki. Ornamenty roślinne należały do połowy X wieku do rzadkości, dopiero na wskutek wpływów sztuki europejskiej w kolejnych wiekach odegrały znaczną rolę. W odróżnieniu do motywów roślinnych i zwierzęcych bardzo nielicznie zachowały się wizerunki postaci ludzkich. Znane są głównie ze scen na kamieniach runicznych, jak również popularny jest motyw statku pod pełnymi żaglami z tarczami wzdłuż burty, zapełniony wojownikami. Motywy trudno dzisiaj zidentyfikować z całą pewnością, jednak pojedyncze sceny z przedchrześcijańskiego świata bogów i popularnych podań o wielkich bohaterach rozpoznano na podstawie zachowanych źródeł pisanych. Dotyczy to zwłaszcza połowu ryb boga Thora zachowany na kamieniu runicznym w Altunie w Szwecji. 
 Źródło: http://commons.wikimedia.org/wiki/Image:Altuna_U1161_20050205.jpg, John Haywood, The Penguin Historical Atlas of the Vikings, Penguin Books Ltd, str. 26 W celu prześledzenia rozwoju sztuki okresu wikingów rozróżniono szereg stylów. Większość z nich nosi nazwę od miejsca gdzie odkryto dobry i znany przykład. Z wyjątkiem stylu Jellinge, niemal równoczesnego ze stylem Borre, przeważnie rozwijały się one i następowały kolejno po sobie. STYL VENDEL (550 – 800r.n.e.). Sztuka wikingów, datowana mniej więcej od 800 do 1050 r.n.e., oparta była na dawnych tradycjach skandynawskich, sięgających późnej rzymskiej epoki żelaza. W związku z tym można tu wyróżnić przed-wikińską epokę zwaną okresem Vendel datowanym od ok 550 do 800r.n.e. o której jedynie pokrótce wspomnę. Nazwę tego okresu wzięto od imponujących kopców pogrzebowych odkrytych w pobliżu kościoła w Vendel na prowincji Upplandii (Szwecja). Odnaleziono tam 15 grobów gdzie zmarli zostali pochowani na statkach datowanych zarówno na okres Vendel jak i na epokę Wikingów. Obok grobów-łodzi znaleziono tam również proste komnaty grobowe oraz groby całopalne. Wszystkie łodzie-groby z Vendel były bogato wyposażone w broń, narzędzia codziennego użytku, gry planszowe itp.- większość z nich zdobionych bogatą ornamentyką. Ponadto istnieje podobne cmentarzysko z tego samego okresu w Valsgärde w tej samej prowincji. Okres Vendel jest częścią Okresu Migracji Europejskich/Germańskiej Epoki Żelaza (400-800r.n.e.), którego głównym elementem ornamentyki jest motyw zwierzęcy. Styl Vendel można podzielić na trzy główne style- styl I, II i III, gdzie w stylu II i III można wyróżnić podkategorie- A, B, C, D i E. Poniżej przykłady stylu I, II i III jak również pod-kategorii od najstarszej A, B, C i D:   Źródło: http://www.spirit-of-the-past.com/vikingornamentation.html  Źródło: http://www.odinsvolk.ca/dragon.htm Ponadto przykłady ilustrujące styl Vendel: od lewej hełm wojownika odnaleziony w grobowcu Vendel; metalowy element tarczy w kształcie ptaka; metalowa płytka zdobnicza pochodząca z innego hełmu wojownika.  Źródło: http://www.spirit-of-the-past.com/vikingornamentation.html 
 Źródło: John Haywood, The Penguin Historical Atlas of the Vikings, Penguin Books Ltd, str. 8 i 21 Poniżej przykład stylu III E:  Źródło: http://www.spirit-of-the-past.com/vikingornamentation.html Ponieważ oba style- E i Oseberg współistniały a wręcz przeplatały wzajemnie stąd ich wspólna charakterystyka. Charakterystyczne dla tych stylów są wydłużone, często prawie wstęgowate postacie zwierząt lub ptaków z małymi głowami widzianymi z profilu i wielkimi oczami; mają wygięte, wijące się korpusy z regularnymi poszerzeniami; wijące się kończyny, których połączenia z korpusem rozpadają się na otwarte pętle z zakrętasami. Często do harmonijnych linii sylwetek zwierzęcych dodane są ramy dzielące płaszczyznę na poszczególne pola. Istnieje też uproszczony wariant stylu E, a wraz z tym stylem pojawia się w sztuce skandynawskiej nowy motyw zwierzęcy - sylwetka zwierza chwytającego. Motyw ten: żywa, pełna i anatomicznie dość podobna sylwetka zwierzęcia (lub człowieka) z głową widoczną z przodu i dolnymi kończynami, które chwytają wszystko, co znajduje się w pobliżu. Poniżej przykłady stylu oseberg:  Źródło: http://www.vikingart.com/VArt/Oseberg.htm  Żródło: http://www.sjolander.com/viking/museum/Tart.gif Statek z Oseberg:  Źródło: http://www.spirit-of-the-past.com/vikingornamentation.html  Żródło: http://www.odinsvolk.ca/dragon.htm 
 Źródło: http://en.wikipedia.org/wiki/Image:Osebergskipet-Detail.jpg 
 Źródło: http://home.online.no/~joeolavl/viking/osebergskipet.htm  Źródło: http://www.odinsvolk.ca/dragon.htm Koniec części pierwszej z trzech. Autor głowizny: Jorunn |
|
OPINIE
|
Harald
powiedział dnia: 12.01.07 18:40 Nie ma to jak dobra głowizna na początek roku. Przyznaje, że bardzo ciekawa. Dołączam się do słów Radogostowicza i czekam kolejnych cześci. Krzesimir powiedział dnia: 12.01.07 10:37 Widzę że zaczyna sie sezon na głowizny hehehehe :D Praca Jorunn naprawdę mnie zaciekawiła, więc z utęsknieniem czekam na kolejne części tej trylogii :P |
