W okresie wczesnego średniowiecza proces produkcji miecza ze względu na prymitywne warunki pozyskiwania i obróbki stali był skomplikowanym rzemiosłem nie mniej jednak typologia miecza w tym okresie uległa znacznemu rozwojowi. Jak powszechnie wiadomo wczesneśredniowiecze jest dosyć obszernym przedziałem czasowym mającym swoje początki sięgające końca V wieku, za początek tego okresu można uznać czasy detronizacji Romulusa Augustulusa w 476 roku, ostatniego cesarza cesarstwa zachodniorzymskiego bądź koniec okresu wędrówek ludów. Koniec wczesnego średniowiecza przypada zaś na drugą połowę XI wieku kiedy to nastąpił koniec epoki wikingów, rozwój feudalizmu i odrodzenie kościoła.

Jeśli chodzi o konstrukcję miecza w tamtym czasie a mianowicie budowę głowni można tutaj wyodrębnić dwa okresy, pierwszym jest V - VII wiek w którym to miecze nie różniły się zbytnio od mieczy późno rzymskich zwanych SPATHA , a drugim okresem mającym znaczne odzwierciedlenie w współczesnym odtwórstwie epoki Słowian i wikingów jest okres pomiędzy VIII a XI wiekiem ne. Jest to czas w którym miecze ulegały ewolucji technologicznej polegającej na znacznym zwężeniu i pocienieniu głowni biegnącemu od rękojeści w stronę sztychu co pozwoliło zmniejszyć masę broni i jednocześnie przesunąć środek ciężkości w kierunku jelca, dzięki czemu można było pozwolić sobie na łatwiejsze posługiwanie się orężem i większą precyzję zadawanych ciosów. Zwężenie i pocienienie głowni począwszy od VIII wieku zwiększało się z każdym następnym stuleciem o czym przekonamy się później analizując opracowania i opisy zabytków.

Poniżej przedstawiam klasyfikację głowni miecza wczesnośredniowiecznego według:
Alfred Geibig, autor wydanego w roku 1991 opracowania pod tytułem Beiträge zur morphologischen Entwicklung des Schwertes im Mittelalter.

Jak możemy zauważyć podzielił on głownie na pięć różnych typów według długości, szerokości głowni i zbrocza oraz kształtu sztychu. Każdy rodzaj głowni został umiejscowiony w przedziale czasowym począwszy od VII a skończywszy na XI wieku.

-Głownia typ 1
jest datowana na VII – IX wiek i jak można zauważyć zalicza się raczej do ciężkich ze zwężeniem w stopniu nieznacznym (szeroka głownia), bez zbrocza i z krótkim lecz ostro zakończonym sztychem, środek ciężkości około 19cm. od jelca.

-Głownia typ 2
jest datowana na drugą połowę VIII w. do połowy X wieku. Głownia słabo zwężająca się ale z wyraźniejszym zbroczem,środek ciężkości około 19cm. od jelca.

-Głownia typ 3
jest datowana na drugą połowę VIII w. do drugiej połowy X wieku, głownia mocno zwężająca się z wyraźnym zbroczem,środek ciężkości około 17,5cm. od jelca.

-Głownia typ 4
jest datowana na pierwszą połowę Xw. do pierwszej połowy XI wieku, głownia mocno zwężająca się z wyraźnym zbroczem, środek ciężkości około 16,5cm. od jelca.

-Głownia typ 5
jest datowana na pierwszą połowę Xw. do drugiej połowy XI wieku, głownia bardzo mocno zwężająca się z wyraźnym zbroczem, sztych długi kończysty. Środek ciężkości około 16,5cm. od jelca.

Jak możemy zauważyć kształt miecza zmieniał się w znacznym stopniu z upływem czasu jeśli mówimy o zwężaniu się głowni, było to około 7% z okresu początku wczesnego średniowiecza a pod koniec omawianego okresu 40% szerokości głowni. Mówimy tutaj o zwężeniu mierzonym w odległości 60cm od jelca zastosowano taką technikę wymiarowania ze względu na duże uszczerbki sztychu i przedniej części mieczy spowodowane korozją . Szerokość głowni u podstawy sztychu zmniejsza się nawet o 66% jak to jest w przypadku miecza typ Y ze Szczecina wg Petersena(głownia typ 4) .Miecz ten jest datowany na X-XI wiek został znaleziony w rzece Odra na wysokości Szczecinia. Szerokość tego miecza u nasady wynosi 6 cm. a u podstawy sztychu jedynie 2cm.
Miecze wczesnośredniowieczne różniły się też między sobą grubością głowni i stopniem jej pocieniania.
Miecze z VII w. były cieńsze a niżeli późniejsze i posiadały podobną grubość na całej długości. Miecze z późniejszego okresu IX-XI w. ulegały pocienieniu w kierunku sztychu, utrzymującego się w przedziale od 61% do 43% grubości początkowej. (Peirce, I. 2002, Swords of the Viking Age, The Boydell Press, Woodbridge, Sufflolk, s21-24).

Miecze z wczesnego średniowiecza posiadały złożoną budowę głowni wykonywaną w technice prętowej.
Technika ta polegała na wykonaniu głowni miecza poprzez zgrzanie ze sobą centralnej partii brzeszczotu z nakładkami ostrzowymi. Centralna partia była wykonywana ze stali niskowęglowej co zapewniało większa elastyczność ( rys. P. Kucypera 4,5,6) lub stosowano dziwer czyli stal skuwaną z dwóch stali o różnej zawartości węgla (rys. P. Kucypera 1,2,3).Nakładki ostrzowe były wykonywane z prętów stalowych o dużej zawartości węgla czyli stali wysokowęglowej.

Schematy konstrukcyjne głowni mieczy. W tym przypadku są to schematy konstrukcyjne mieczy które znajdują się w Muzeum Narodowym w Szczecinie. (w przypadku 1, 3, 4: możliwe warianty)

1 – Szczecin-Gocław I (typ Mannheim)
Głownia wykonana techniką prętową.
Na płazach widoczne są dwa pasma dziweru, lub cztery, przyjmują one formę jodełki (dziwer kątowy), lub wzór gwiaździsty. Elementy zostały wykonane z prętów wytworzonych poprzez zgrzanie taśm nisko i wysoko węglowych które zostały skręcone i zgrzane.
Nakładki ostrzowe są wykonane ze stali wysokowęglowej w technice warstwowej z taśm o różnym stopniu nawęglenia.

2 – Lubiatowo (typ C)
Głownia wykonana techniką prętową.
Na płazach widoczne są dwa pasma dziweru mające formę jodełki.
Nakładki ostrzowe są wykonane ze stali wysokowęglowej.

3 – Szczecin-Gocław II (typ K)
Głownia wykonana techniką prętową o skomplikowanej konstrukcji kompozytowej.
Płaz został wykonany z sześciu skręconych prętów (pasma dziweru) połączonych naprzemiennie w układzie 3X2.
Zachodzi prawdopodobieństwo że są one okładzinami niskowęglowego rdzenia.
Nakładki ostrzowe są wykonane ze stali wysokowęglowej.

4 – Szczecin I (typ H)
Badanie RTG nie określa sposobu konstrukcji głowni.
Prawdopodobnie posiada ona nakładkę ostrzową wysokowęglową zgrzaną z płaskownikiem ze stali niskowęglowej lub nakładka ostrza i pręt grzbietowy są wykonane ze stali wysokowęglowej i zgrzane z częścią środkową która jest wykonana z dwóch zgrzanych płaskowników ze stali niskowęglowej.

5 – Szczecin II (typ Y)
Głownia wykonana techniką prętową.
Nakładki ostrzowe są wykonane ze stali wysokowęglowej.

6 – Żydowo (typ Z)
Głownia wykonana techniką prętową.
Nakładki ostrzowe są wykonane ze stali wysokowęglowej.

Repliki używane w czasach współczesnych są to miecze odbiegające w znacznym stopniu od swych pierwowzorów. Miecze używane przez odtwórców są wykonywane z jednego kawałka stali najczęściej płaskownika, nie posiadają głowni wykonanych w technice prętowej ze względu na wysoki koszt związany z procesem produkcji takiego oręża. Broń turniejowa jest narażona na duże przeciążenia i ulega częstym uszkodzeniom które prowadzą do złamania miecza. Następnym powodem odstępstw jest potrzeba posiadania mieczy które zapewnią możliwość prowadzenia walk w sposób bezpieczny, trzecim powodem zmian w typologi repliki miecza wczesnego jest chęć zapewnienia przewagi w walce poprzez znaczne zwiększenie szybkości w posługiwaniu się orężem turniejowym- przesunięcie środka ciężkości praktycznie do samego jelca zmniejsza obciążenie dłoni i nadgarstka zapewniając możliwość szybkiego operowania orężem jak to jest w przypadku szpady i rapieru. Miecze używane w okresie ich świetności posiadały środek ciężkości oddalony w znacznym stopniu od jelca co sprawiało że były bronią bardziej śmiertelną i niebezpieczną, w owym czasie liczyło się szybkie i skuteczne wyeliminowanie przeciwnika jednym ciosem, nikt nie dążył do długiej wymiany ciosów które są bardziej charakterystyczne dla późniejszych epok tak zwana szermierka. Jak możemy zauważyć w opracowaniu naukowym SWORDS OF THE VIKING AGE napisanym przez Ian Peirce, punkty wyważenia mieczy zaczynają się w okolicach 6,5 cm od jelca a kończą na ponad 20cm.Miecz wyważony w punkcie 6,5 cm (Peirce 2002, s.100) znajduje się w muzeum w Kopenhadze- typ S według Petersena lub TYP III według Wheelera datowanie na X wiek. Dla przykładu miecz TYP L według Petersena lub TYP V według Wheelera datowany na połowę IX do połowy X wieku (Peirce 2002, s.74) posiada środek ciężkości w odległości 22,6 cm od jelca. Duża ilość zabytków jest wyważona w okolicach 15 cm od jelca jak na przykład miecz z drugiej połowy X wieku (Peirce 2002, s.106) typ S według Petersena lub TYP III według Wheelera. Punkty środka ciężkości w mieczach z wczesnego średniowiecza znajdują się w różnych odległościach od jelca (w zależności od typu i zapewne producenta), każda z tych broni miała jednak za zadanie zadawać skuteczne ciosy, rąbiące w przypadku dalszego oddalenia punktu wyważenia od jelca lub ciosy sieczno – kolne w przypadku mieczy wyważonych bliżej jelca.
Tak więc można stwierdzić że repliki jakimi się posługujemy nie posiadają zbyt wiele cech mieczy wczesnośredniowiecznych a jedynie przypominają je w sposób nieznaczny przeważnie dzięki rękojeścią, które najlepiej odzwierciedlają oryginał i nie uległy znacznej modyfikacji jak to jest w przypadku głowni.
Podsumowując głównymi powodami odstąpienia od wytwarzania replik zgodnych z oryginałem są
-bezpieczeństwo (tępe krawędzie i zaokrąglony sztych często też zbyt duża sprężystość).
-zwiększenie szybkości w walkach turniejowych (odciążenie dłoni i nadgarstka poprzez przesunięcie środka ciężkości w stronę rękojeści).
-obniżenie kosztów związanych z zakupem broni białej poprzez uproszczenie procesu produkcji (płaskownik oraz toczone i frezowane elementy).
Poniżej typologie mieczy według Petersena i Wheelera. Są to najczęściej stosowane typologie rękojeści mieczów wczesnych o których wspominam wcześniej w opisach głowni . Jeśli zaś chodzi o dokładne opracowanie i klasyfikację według typologi rękojeści i nawiązanie do typologii miecza to zostawiam ten temat bez opisów i komentarzy. Zapewne trzeba by poświęcić tej tematyce dosyć obszerny rozdział może więc znajdzie się ktoś kto poświęci się temu tematowi w przyszłości.

Bibliografia:
1. Klub miłośników mieczy średniowiecznych www.mieczesredniowieczne.pl
2. Peirce, I. 2002, Swords of the Viking Age
3. Materiały Zachodniopomorskie, Nowa Seria. VI/VII: 2009/2010, z. 1: Archeologia, s. 299-325ISSN 0076-5236 Leszek Klimek, Paweł Kucypera, T Tomasz Kurasiński , Piotr Pudło.
4. R.E.M. Wheeler – typologia rękojeści mieczy wikińskich, 1927r.
5. Ian Petersen De norske vikingesverd. En typologisk-kronologisk studie over vikingetidens vaaben.
6. Alfred Geibig, 1991,Beiträge zur morphologischen Entwicklung des Schwertes im Mittelalter.
7. Wikipedia.